Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Klik op de tekst hieronder om het artikel te downloaden

Zwarte stip

Planaria bestrijden, het geheim ontrafeld!

Tekst: Germain Leys. Foto’s: zoals vermeld.

Je zal je wellicht nog het artikel “Een onschadelijk middel om Planaria te bestrijden” in het ReefSecrets-Magazine van oktober 2017 herinneren.

In dit artikel werd gemeld dat de Duitse aquariumliefhebber Jürgen Hafemann bij het verminderen van zijn fosfaatgehalte door middel van het product “Elimi-Phos Rapid” van Tropic Marin toevallig merkte dat ook zijn Planaria plaag meteen was opgelost.

Hoe dat precies kwam was op dat moment nog een raadsel. Uiteraard wordt de samenstelling van de middelen die in de handel zijn zelden of nooit vermeld omdat ze anders eenvoudig kunnen worden nagemaakt voor meer dan één/tiende van de prijs.
In ieder geval heeft deze liefhebber contact opgenomen met Hans-Werner Balling, de stichter van Tropic-Marin, chemicus en ook de naamgever van de Balling-methode, een manier van zeeaquarium houden door middel van chemische toevoegingen.

   Lanthaanchloride-product verkocht door Tropic Marin voor het verminderen van overtollige fosfaatgehalten in het zeeaquarium.

Inmiddels is bekend dat dit product lanthaanchloride bevat en dat dit de oorzaak is van het massaal afsterven van de Planaria platwormen.

Problemen met platwormen in het rif aquarium en hun bestrijding hebben een lange geschiedenis. In de jaren tachtig werd malachietgroen oxalaat als de voorkeursmethode beschouwd.

  Een populatie Waminoa sp. platwormen vormen clusters op een Plerogyra sinuosa koraal. Sommige platwormen eten koraalpoliepen, terwijl andere irriterende stoffen zijn die de ademhaling en voeding van het koraal verstoren. Foto: Samuel Chow (Wikipedia)

Het was een bekend medicijn in de aquariumhobby, omdat het werd gebruikt om vissen in quarantainebakken te behandelen tegen schimmels en parasieten, vooral Ichthyophthirius multifiliis (witte stip in zoet water).

Het goede nieuws was dat het werkte, de platwormen stierven. Het slechte nieuws was dat er ook veel koralen stierven. Veel aquariumliefhebbers rapporteerden toen succes, maar de verscheidenheid aan soorten ongewervelde dieren die in die dagen in rif aquaria werden gehouden was beperkt en dus waren er vaak zeer weinig of geen wezens in het aquarium die er gevoelig voor waren.

   Een desastreuze uitbraak van Waminoa sp. 1 in mijn aquarium in 2007. Foto: Germain Leys

Diverse andere medicijnoplossingen, sommige geleend van de diergeneeskunde, zijn gekomen en gegaan in de handel in zeeaquaria, maar vele hebben de dood van koralen en andere delicate organismen veroorzaakt, en ervaren rif aquariumliefhebbers vinden het tegenwoordig onverantwoord om enige vorm van chemisch pesticide in hun systemen te introduceren. (zie ook mijn artikel “Planariabestrijding met Concurat-L” verschenen in het ReefSecrets magazine in december 2007.

Biologische controles
Liefhebbers zochten naar biologische bestrijdingsmiddelen en zochten naar vissen die platwormen aten. Af en toe merkten ze dat een Synchiropus splendidus (blauwe mandarijn pitvis), een kleine Pseudocheilinus hexataenia (zesstreep lipvis) of een Halichoeres chrysus (citroen lipvis), een platworm van het gesteente plukken, maar dat loste het probleem nauwelijks op. Een soortenrijke populatie vissen kan wellicht fungeren als een maatregel om de uitbreiding van Convolutriloba of Waminoa platwormen te voorkomen, maar eens de uitbraak goed zichtbaar is, zullen deze dieren geen uitkomst bieden, hoewel ze door veel handelaars nog steeds vruchteloos worden aangeraden.

 
   Synchiropus splendidus Foto: Germain Leys                                                                                                Halichoeres chrysus male Foto: Luc Loyen

Toen het bericht de ronde deed dat er een natuurlijk roofdier van platwormen was gevonden, waren de aquariumliefhebbers dolgelukkig. De naaktslak, Chelidonura varians, uit de familie AGLAJIDEA van de klasse Gastropoda is een prachtig klein wezen.

 
   Chelidonura varians Cebu. Olango Island. Philippines photo: www.poppe-images.com   Chelidonura varians Panay. Guia. Pandan. Antique. Philippines. 26 m. 2007 Foto: www.poppe-images.com.jpg

Ze gaat opzettelijk op zoek gaat naar platwormen, besluipt ze, en ze als een stofzuiger achter elkaar opzuigt. Dat was het goede nieuws. Het slechte nieuws was dat deze Gastropoda na ongeveer twee weken traag werden, roerloos in de sterke stroming zaten en nauwelijks nog aten. Als je ze even aanraakte, kropen ze weer een tijdje rond, misschien aten ze twee of drie platwormen, maar dan bleven ze weer roerloos zitten tot ze stierven. Wat was er gebeurd? Hierover kunnen we alleen maar speculeren, maar het kan zijn dat de platwormen zichzelf beschermen met gifstoffen die roofzuchtige vijanden ziek kunnen maken of doden. Waar het op neerkomt, is dat deze slakken geen goede oplossing zijn, omdat ze in de meeste aquaria niet zullen overleven en ze op het wilde rif moeten worden achtergelaten.
Gelukkig zijn er nu opties voor zowel behandeling in het aquarium als voor externe dompelbadbehandeling, die beide het platwormprobleem lijken op te lossen.

Externe bad-behandeling
Er zijn nu een aantal producten beschikbaar om de koralen te ontdoen van een verscheidenheid aan ongedierte, waaronder acoelomorpha platwormen en ‘rode insecten’. Deze worden meestal aangebracht door het koraal een snel bad te geven dat de ongewenste parasieten doodt of verdooft, maar het koraal niet beschadigt. Onder de momenteel populaire en naar verluidt effectieve dips zijn (alfabetisch): Coral Rx van Blue Ocean, Flatworm eXit van Salifert, Koral MD Pro van Brightwell, Reef Dip van SeaChem, Revive Coral Cleaner van Two Little Fishies en The Dip van Fauna Marin. Bij het gebruik van een dergelijk product wordt de gebruiker sterk aangeraden de instructies van de fabrikant op te volgen om te voorkomen dat de koralen worden gestrest of gedood.

   Convolutriloba longifissura Foto: WoRMS photogalery

Er bestaat ook een product van Yan Li met als actief bestanddeel pyrethroïde, dat in veel plantaardige pesticiden zit. Hiermee worden geen koralen aangetast. Hij gebruikt één druppel van een 4,5 procent beta-cyfluthrin-olie-emulsie in één liter zeewater, roert het mengsel en dompelt het geïnfecteerde koraal tien minuten onder. Het moet tijdens de behandeling krachtig worden bewogen (of doorgespoeld met behulp van een kleine stromingspomp), omdat deze platwormen gemakkelijk loskomen van de gastheer en wegzwemmen. Vervolgens spoelt hij het koraal verschillende keren af in vers zeewater en druppelt de gelachtige bèta-cyfluthrin-olie-emulsie rechtstreeks op zichtbare platwormeieren en laat deze inwerken. Hij zegt dat de behandeling meerdere keren moet worden herhaald met tussenpozen van zeven dagen.

   Waminoa sp. op een Plerogyra sinuosa koraal. Acoelomorpha platwormen planten zich niet alleen vegetatief voort, maar ook seksueel via eieren. De soort Convolutriloba longifissura, is een van de soorten die tot snelle vermenigvuldiging kunnen over gaan, zowel in het wild als in het aquarium. Foto: Bernard Dupont (F) Panglima, Pulau Mabul, Sabah, Malaysia (Wikipedia)

Na elk bad moet het koraal worden afgespoeld in water uit het aquarium en, idealiter, in quarantaine worden geplaatst voor observatie. Quarantaine werd ooit alleen gebruikt voor nieuw verworven vissen.
Maar veel aquariumliefhebbers zijn zich er nu van bewust dat nieuw ingebrachte koralen problemen en ongedierte kunnen veroorzaken, waaronder platwormen. Een week of twee in een klein aquarium waar de liefhebber het koraal van dichtbij kan bekijken en op eventuele lifters kan letten, is zowel een interessante oefening als een protocol dat een waardevolle verzameling koralen in het aquarium beschermt.

Uitroeiing in het aquarium: De lanthaanbehandeling
Wat is Lanthaan(chloride) en wat doet het?

  
   aangetaste oren Foto's: www.ReefSecrets.org

Het element lanthaan (symbool La, atoomnummer 57) is in 1839 ontdekt door de Zweedse wetenschapper Carl Gustaf Mosander nadat hij een oplossing van ceriumnitraat indampte en het ontstane zout oploste in verdund salpeterzuur. Wat er achterbleef was onzuiver lanthaanoxide. In 1923 is lanthaan voor het eerst in elementaire vorm geïsoleerd. De naam lanthaan is afgeleid van het Griekse λανθάνειν, lanthanein, dat verborgen zijn betekent. Lanthaan is een zacht, buigzaam en makkelijk vervormbaar metaal. Ook in zeewater vinden we lanthaan terug. De gemiddelde waarde bedraagt 0,003 µg/L bij een saliniteit van 35 promille. Het is een zeer reactief element en vormt zeer gemakkelijk verbindingen met koolstof, stikstof, boor, selenium, silicium, fosfor, zwavel en halogenen. Het reageert met water, en bij blootstelling aan de lucht oxideert het snel.

Na mijn hierboven beschreven artikel over het effect op planaria met de fosfaat reduceerder Elimi-Phos Rapid van Tropic Marin bleek dat lanthaanchloride de oorzaak was van het afsterven van de platwormen. Lanthaanchloride werd gebruikt voor fosfaatreductie in de zwembadindustrie. Bovendien gebruikte Joe Yaiullo, directeur van het Long Island Aquarium (voorheen Atlantis Marine World), lanthaan om de fosfaatconcentratie in zijn met steenkoralen gevulde rif aquarium van 76.000 liter te verlagen.

Platwormen van de genera Waminoa en Convolutriloba verdwijnen volledig bij de door de fabrikant aanbevolen dosering van 1,0 ml/100 liter aquariumwater. Op basis van waarnemingen tot nu toe is schade aan vissen of koralen onwaarschijnlijk, mits de behandeling wordt uitgevoerd zoals voorgeschreven. Je kunt deze behandeling ook regelmatig herhalen om de fosfaatconcentratie te verlagen. De zekerste manier om de lanthaanchloride te doseren in het aquarium, is door het toe te voegen aan de opvangbak of filterkamer voordat het water door een mechanisch filter en/of eiwitafschuimer stroomt, zo niet zullen neergeslagen witte vlokken (percipitaat) zich overal in het aquarium nestelen.
Ook de Acropora etende platwormen kunnen op deze manier bestreden worden.

Je moet er wel voor zorgen dat je na de behandeling veel actieve kool gebruikt en/of het water ververst, want de stervende platwormen zullen giftige stoffen afgeven. Indien mogelijk kun je de losgekomen platwormen met een schepnet manueel opvangen. Zorg er ook voor dat je de fosfaatconcentratie niet te veel of te snel verlaagt. Desnoods kun je enkele dagen voor de behandeling het fosfaatgehalte langzaam opvoeren. Intussen werd ontdekt dat het lanthaanchloride lijkt te knoeien met de ionenkanalen van de platwormen, maar verder onderzoek is op dit moment volop aan de gang.

In het CORAL Magazine, november/december 2020 kun je op pagina 62 een gedetailleerd protocol vinden voor het gebruik van lanthaanchloride ter bestrijding van platwormen.

Ik wil je nog graag even waarschuwen: Jouw koralen zullen zeker niet afsterven door deze bestrijdingsmethode, maar het gif dat de platwormen uitstoten terwijl ze sterven mag je niet onderschatten. Vooral de doktersvissen zijn hier erg gevoelig voor. Zij en ook andere vissen zullen gretig de stervende platwormen opeten terwijl ze het koraal hebben losgelaten en vrij in het aquarium terecht komen. Lees zeker mijn artikel “Planariabestrijding met Concurat-L” verschenen in het ReefSecrets magazine in december 2007. De link naar dit artikel kun je hieronder bij de bronnen op internet vinden. Een gewaarschuwde man/vrouw is er twee waard!

Er werd ook onderzoek gedaan door Dr. Wayne Briner aan de Ashford University (San
Diego) naar het gebruik van lanthaanchloride ter bestrijding van de zoetwater platwormen Girardia dorotocephala doch dit behoort niet tot de opzet van dit artikel.

Bronnen:

Literatuur:
- Knop Daniel: The Lanthanum Solution, Combatting flatworms: A look at ways to fight back-and perhaps the ultimate weapon, Coral Magazine nov-dec 2020 – ISSN 1556-5769
- Briner, Wayne. (2018). The Toxic Effect of Lanthanum on Planaria Is Mediated by a Variety of Ion Channels. Toxics 6, no. 2: 33. doi: 10.3390/toxics6020033.
- Brockmann, Dieter. (2017). Phosphatentfernung durch Lanthan, ein Erfahrungsbericht. KORALLE 105, 18 (3): 64–69.
- Knop, Daniel. (2009). Phosphat ade, oder: Lanthan in der korallenriffaquaristik. KORALLE 57, 10 (3): 58–65.
- Li, Y. (2019). Ein neuer Plattwurm, der Acropora frisst. Lynford, Andrew H. (2009). Evaluation of Chemical Eradication Methods of Acoels (Acoelomorpha) From Marine Aquaria. Advanced Aquarist, 2009/4.

Internet:
- Leys Germain, Bestrijding van planaria met concurat-L, https://www.reefsecrets.org/magazines/dec2007/reefsecrets%20-%202007-2%20december.pdf
- Leys Germain, Een onschadelijk middel om planaria te bestrijden, https://www.reefsecrets.org/magazines/okt2017/reefsecrets%20-%202017-4%20oktprintversie.pdf
- Tom Verhoeven: Lanthaanchloride, www.reefsecrets.org ReefSecrets Magazine 4-2018.
- www.coralmagazine.com/lanthanum2009

 Het verhaal begint ergens midden 2004 met de aankoop bij een collega zeewateraquariaan van een steentje met enkele korstanemonen van de Palythoa soort erop. Een mooie aanwinst dat zeer decoratief uitgroeide in mijn aquarium.  

Het korstanemoon verspreidde zich prachtig over enkele stenen; een ware overwoekering werd ingezet en een aantal andere koralen bedreigd. Een nabijgelegen euphilia soort strekte zijn vechttentakels ver uit: een pracht zicht.  

Tot september/oktober 2007 een duidelijke achteruitgang merkbaar werd op ongeveer alle andere koralen in de bak. Al wat kan gemeten worden wordt weer opnieuw gemeten en vergeleken met vorige waterwaarden, doch geen enkele anomalie valt te bespeuren. Maar de koralen gaan verder achteruit. Dan maar wat actieve kool in een wervelbed en daarover filteren. Na een paar dagen vonden alle koralen dat blijkbaar een goede ingreep en gingen er wat beter bij staan.

Ook in die periode begin ikzelf gezondheidsproblemen te ervaren met een loodzware maag, misselijkheid, buikklachten, enz. Achteraf bekeken, manifesteerden die klachten zich vooral enkele uren na een onderhoudsbeurt in het aquarium (bijv. schoonmaken van de voorruit langs de binnenzijde). De huisdokter kan niets vinden. Een maagonderzoek, buikscan en lever echografie wijzen geen enkele oorzaak aan.  

Begin december 2007: je kan toch niet blijven filteren over actieve kool. De kool wordt uit het wervelbed gehaald. Na twee dagen begint in zeer snel tempo het totaal afsterven van alle montipora’s en acropora’s en het paar lederkoralen dat ik nog had verschrompelen. Echter de korstanemonen hadden er nog nooit zo mooi bijgestaan: fier dat ze waren, door de algehele overwinning.  

Dan zit er niet veel anders op dan de vermoedelijke daders uit de bak te halen en een 90% waterwissel uit te voeren. Een restant van een groene plaatmontipora, een klein lederpaddestoel en een sinularia hebben het overleefd en groeien terug in een tempo zoals in een jaar niet meer gezien. Een steen met wat zoanthus buttons had ik ook nog een week laten liggen en dan toch maar, met de blote hand, uit het aquarium gehaald: de schrik was te groot. Die avond weer misselijkheid, overgeven en maagkrampen.  

Ik had al wel wat gelezen over “palytoxine” als een sterk gif. Dat het echter dergelijke desastreuze gevolgen kan hebben had ik nooit vermoed: het gebeurt alleen maar bij een ander!  

Mijn besluit staat vast:  

Met mijn gezondheid gaat het sinds drie weken weer goed. Ondanks de traditioneel zware kerst en nieuwjaarsperiode heb ik geen maagklachten meer. En met de koralen: herbeginnen!   

Maurice Hubin.  12/01/2008

Met dit artikel zal ik mijn ervaringen delen op het gebied van de bestrijding van Planaria. 

Eerst moeten we ons de vraag stellen: “Wat is Planaria?”

Hetgeen wij doorgaans “Planaria” noemen is in de liefhebberij een verzamelnaam voor diverse soorten platwormen die zowel in zoetwater- als in zoutwateraquaria kunnen voorkomen. Er bestaan ongeveer 20.000 soorten platwormen.

Planaria in de enge betekenis is een platworm van de stam Platyhelminthes, de classificatie Turbellaria, van de orde Seriata en behoort tot de familie van de Planariidae van het geslacht Planaria.

In een andere stam, de Acoelomorpha, in de orde Acoela, behorende tot de familie van de convolutidae van het geslacht Convolutriloba kennen we de soort retrogemma (Hendelberg en Akesson – 1988). Dit is de roodbruine soort platworm die het meest verspreid is in onze aquaria en die we dus eigenlijk ten onrechte “Planaria” noemen, aangezien ze niet tot deze familie en dit geslacht behoren. Ze zijn 1 tot 3 mm lang en zijn goed herkenbaar door de drie lobben aan de achterkant van het lichaam, vandaar de geslachtsnaam “Convolutriloba”.

In de familie van de Covolutidae bestaat ondermeer het geslacht Amphiscolops waarvan ik enkel de soort langerhansi wil vermelden (V. Graff, 1882) V. Graff 1905.

De “Planaria-soort” die een plaag is in mijn aquarium is de Waminoa sp 1, voor het eerst beschreven door L. Winsor in 1990. Ze komen voornamelijk voor in de Western Pacific. Ze behoort eveneens tot de familie van de Convolutidae. Je kan ze goed herkennen door de bruine kleur, de vorm van de silhouet van een appel en de gele stip aan de achterzijde, het voortplantingsorgaan. Ze zijn doorgaans 3 mm groot. Ze komen meestal in groepen voor en bedekken grote oppervlakten van de koralen. Ze voeden zich met kleine crustacea, copepods, diatomeeên en kleine stukjes van de koraalhuid. De bruine kleur komt door de symbiose met ééncellige algen, zooxantellae, dinoflagellaten of diatomeeën.

Dit is een foto van een Sinularia in mijn aquarium, aangetast door Waminoa sp 1. (foto: G. Leys) 

In mei 2006 ben ik opgestart met een rifaquarium van 200 cm X 70 cm X 70 cm met een Ratz-sump van 100 cm X 50 cm X 50 cm.

Verder werk ik met een Ratz-afschuimer, een fosfaatfilter, een kalkreactor en circa 150 Kg levend steen uit de Caraïben. De verlichting bestaat uit 3 keer HQI 150W en 4 keer T5, twee bleu en twee actinique. 

Na een vlekkeloze opstartfase met de gekende alg- nitriet- en nitraat-opstoten ben ik na een tiental weken begonnen met het inbrengen van een 30-tal verschillende lederkoralen zoals Sinularia, Sarcophyton, Discosoma, Briareum enz…, alles rechtstreeks geïmporteerd uit Singapore.

Geleidelijk volgden dan enkele functionele vissen zoals twee Dolabella auricularia (zeehaas), enkele Paguristes cadenati (rode heremietkreeften), drie doktersvissen namelijk een Ctenochaetus Strigosus (geeloog borsteltanddokter) een Zebrasoma flavescens (gele zeilvindokter), en een Ctenochaetus tominiensis (Tomini Borsteltand doktersvis), twee dwergkeizers, met name een Centropyge aurantonotus (Braziliaanse dwergkeizersvis) en een Centropyge bispinosa (Gestreepte dwergkeizersvis) en een viertal Pseudochromissoorten, de Pseudochromis flavivertex (geelrug dwergbaars), de Pseudochromis springeri (Zwarte Dwergzeebaars), de Pseudochromis fridmani (Koning Salomon – dwergbaars) en de Pseudochromis aldabraensis (Oranje dwergbaars).

Daarna werden ook enkele LPS en SPS koralen ingebracht met wisselend succes. 

Met het motto in het achterhoofd “beter voorkomen dan genezen” werd elk nieuw ingebracht stuk gecontroleerd op de aanwezigheid van Planaria of andere parasieten en zonodig werd een voorbehandeling gedaan met de zogenaamde “zoetwaterbad-methode”. Die bestaat erin dat het stuk gedurende enkele seconden wordt ondergedompeld in een zoetwaterbad met dezelfde temperatuur als het aquariumwater. Indien er planaria op het stuk aanwezig is dan zie je die zo van de behandelde stukken afspringen om te trachten weg te komen uit het zoetwatermilieu. Helaas kan je op die manier niet de eieren verwijderen zodat een latere besmetting met deze methode niet uit te sluiten valt. Bovendien is deze methode niet zonder gevaar voor de lagere dieren, want door de grote osmotische druk van het zoetwater zullen vele lagere dieren er aan sterven of er gedurende een lang tijd minder fris uitzien.
Een betere methode om de Planaria af te spoelen alvorens je de stukken in je systeem brengt, is met Iso-Betadine. Dit is een product van Viatris te 1170 Brussel onder licentie van  Mundipharma te Basel, vrij verkrijgbaar in de apotheken. Het wordt gebruikt voor wondontsmetting. Iso-Betadine bevat een 10% oplossing van polividon jodium. Je lost 1 centiliter Iso-Betadine op in 1 liter zeewater uit je aquarium en hierin dompel je het in te brengen stuk gedurende 5 minuten. Regelmatig even schudden met het te behandelen dier om de dode planaria af te schudden, want ze springen er niet zo vanaf zoals bij de zoetwater-methode. Gevoelige koralen zullen echter ook met deze methode te kampen hebben met uitval of minder fris uitzien, maar niet zo erg als met zoet water. 


Dit is een andere Planaria-soort (Foto: Hans Peter)

Een viertal maanden na de opstart werden een tiental planaria’s van de gele soort met het rode hart waargenomen in het aquarium. Deze werden dadelijk met een luchtslangetje afgeheveld en werden daarna nooit meer waargenomen. 

Na een tiental maanden werd plots een vrij groot aantal bruine planaria waargenomen. Deze werden ook afgeheveld, doch de plaag nam zo snel uitbreiding dat dit niet meer kon baten. De Waminoa sp. 1-plaag was een feit. 

Alvorens chemische middelen in te zetten heb ik eerst geprobeerd om de planaria op een natuurlijke manier te lijf gaan. Ik heb enkele zogenaamde planaria-etende vissen ingebracht. Zo ondermeer een Halichoeres chrysus (kanarielipvis), een koppeltje koppel Synchiropus splendidus (Blauwe mandarijn pitvis), een koppeltje Synchiropus ocellatus (Oogvlek dwergpitvis) en een koppeltje Synchiropus marmoratus (Rode dwergpitvis) en een vijftal Chelidonura varians (zwartblauwe naaktslak).
De naaktslakken, hoewel ze een vijftigtal Planaria per dag verorberden, hielden het nooit langer uit dan twee dagen en verdwenen dan, ofwel in de overloop, ofwel achter het levend steen om nooit meer tevoorschijn te komen. Dit is mogelijk te wijten aan de sterke stroming in het aquarium (19.000 liter per uur in een bak van 900 liter). De ingezette lip- en pitvissen heb ik nooit Planaria zien eten.
Dan maar geprobeerd met een Canthigaster Valentini (Valentini kogelvis). Hoewel ik in een recent Duits tijdschrift gelezen had dat hij Planaria zou eten, weigerde hij dit pertinent bij mij te doen. Wel pikte hij voortdurend aan de tridacna’s en aan enkele lagere dieren. Deze bleven na een tijdje altijd dicht staan dus heb ik de kogelvis terug moeten uitvangen. 


Foto: Hans Peter

Mijn conclusie over het inzetten van planaria-etende vissen is dat ze enkel nuttig zijn ter voorkoming van een plaag, maar kunnen ze nooit een bestaande plaag indijken of uitroeien. 

De plaag breidde steeds verder uit en bij elke waterwissel werden vele honderden platwormen afgeheveld met een luchtslangetje, doch wanneer het luchtslangetje werd opgeborgen en de waterwissel voltooid werd, dan stonden de aangetaste stukken weer net zo vol planaria als voorheen, alsof er niets gebeurd was.
Sommige Discosoma’s kwijnden gewoon weg omdat ze voor 75% bedekt waren met planaria en zodoende verstoken bleven van het licht dat ze nodig hebben om te leven.
Stilaan raakten ook andere lagere dieren aangetast, zoals Catalaphylia, Goniopora, Heteractis magnifica (Symbiose anemoon). Enkel de SPS-koralen en de sterk netelende LPS-koralen bleven gespaard. 

Op dit punt aangekomen kon ik niet meer langer lijdzaam toezien hoe de dieren verder werden aangetast. Hoe langer ik nu zou wachten, hoe moeilijker en ingrijpender de chemische bestrijding zou worden. Hoewel ik niet hou van chemische bestrijdingsmiddelen in het aquarium was ik genoodzaakt om de plaag uit te roeien met Concurat-L. Concurat-L is een product van Bayer met het werkende bestanddeel Levamisol in een verhouding van 10%. Dit is een anthelminticum, een medicament dat in de diergeneeskunde bekend staat voor de bestrijding van platwormen die onder andere mond- en klauwzeer veroorzaken bij runderen en schapen. Als je dus dit geneesmiddel wil bestellen bij je apotheker, vermeld er dan bij dat het dient om platwormen in je aquarium te bestrijden, zoniet riskeer je dat er een schutkring van enkele kilometers rond je huis wordt aangelegd!

Indien jouw apotheker het niet wil of kan leveren, reageer dan door onderaan het tweede deel van dit artikel een reactie op ons forum te plaatsen, dan zal ik opzoeken hoe het verkrijgbaar is in de handel. 

Het werkend bestanddeel Levamisol kan je ook vinden in producten met een andere naam, zoals Codiverm (Codifar) of L-Ripercol (Janssen). Meer info zie http://www.cbip-vet.be/nl/texts/NAPOOOL1AL2c.php#Spec. Je moet er van uit gaan dat Concurat-L ongeveer 10% Levamisol bevat. Indien je dus Levamisol in een andere samenstelling wil gebruiken, moet je de verhouding met Concurat-L respecteren.

Vooraleer Concurat-L toe te passen dienen enkele voorzorgen genomen te worden. Best kan je eerst een quarantaine-aquarium maken waar je al je Tridacna’s, zeesterren en zeekomkommers in onder kan brengen, want deze dieren verdragen de behandeling beslist niet goed. Dan breng je een koolstoffilter in je sump aan met actieve kool, 10 gram per 100 liter aquariumwater. Je neemt best een doorstroomfilter, dus niet zomaar een zakje kool in de sump hangen, dit laatste geeft niet het gewenste resultaat. De bedoeling is om met deze koolstoffiltering zo snel mogelijk na de behandeling de actieve stoffen in Concurat-L weer uit je systeem te halen. Deze koolstoffilter moet ongeveer 24 uur na de behandeling opgestart worden en gedurende eveneens 24 uur in werking blijven. Vergewis u ook van de goede werking van de eiwitafschuimer, want die moet de schadelijke gifstoffen, die vrijkomen na het afsterven van de Planaria, uit je systeem halen. U kan best ook voldoende witte filterwatten in de overloop plaatsen om zoveel mogelijk dode planaria uit het systeem te filteren. 

Nu kan u het mengsel gaan aanmaken. Je gebruikt 7,5 gram Concurat-L voor 400 liter aquariumwater. De concurat-L los je op in 2 liter demi- of osmosewater en die giet je boven in je aquarium, liefst in de omgeving van een circulatiepomp om het mengsel zo homogeen mogelijk te verdelen over de aquariuminhoud. Een lichtere dosering zal de planaria niet doden en een zwaardere dosering zal het systeem te erg belasten. Laat de circulatiepompen enkele minuten werken en zet dan zoveel mogelijk circulatiepompen af. Je zal zien dat veel planaria vrij in de bak zal komen zweven en een groot deel zal naar de oppervlakte komen. Met een fijnmazig schepnet kan je best zoveel mogelijk dode planaria uitscheppen. Alles wat je kan uitvangen zal je systeem niet verder belasten, want de dode planaria scheiden gifstoffen af in je aquarium die de vissen niet goed kunnen verdragen. Als je merkt dat er niet meer al te veel dode platwormen ronddrijven kan je stoppen met scheppen en de circulatiepompen opnieuw in werking stellen. Na een uurtje kan je best de witte filterwatten in de overloop even verversen. 


Een Planaria-plaag merk je dikwijls eerst op bij de Discosama (Oren) Foto: Hans Peter

Hou ondertussen alle veranderingen in je aquarium goed in de gaten en zo nodig kan je dieren die in moeilijkheden komen trachten te vangen en overplaatsen in de quarantaine. Na 24 uur niet vergeten het koolstoffilter in werking te zetten gedurende 24 uur. Daarna het koolstoffilter verwijderen. Dan mag je de Tridacna’s, zeesterren en zeekomkommers weer terugzetten. Controleer echter deze dieren zeer nauwgezet zodat je niet opnieuw planaria in je systeem brengt, anders is het dweilen met de kraan open! Desnoods eerst enkele seconden dompelen in zoet water (let op dat de Tridacna’s goed gesloten zijn, anders overlever ze het niet) 

Een groot nadeel van Levamisol is dat nu ook vrijwel alle slangsterren in je systeem uitgeroeid zijn. Dit waren zeer nuttige dieren die veel detritus opruimen. Helaas vergt elke oorlog onschuldige slachtoffers. 

De hiervoor beschreven behandeling moet je twee keer om de tien tot veertien dagen herhalen zodat de eitjes, die ondertussen uitgekomen zijn, ook vernietigd worden. 

Je moet hierbij wel goed beseffen dat het hele eco-systeem in je aquarium gedurende lange tijd grondig verstoord zal zijn zodat je mogelijk enkele lagere dieren of vissen zal kunnen verliezen of dat ze er gedurende een tijdje minder goed uit zien. Dit is op voorhand moeilijk te voorspellen en is afhankelijk van diverse factoren, eigen aan elk aquarium. Als echter de vissen en lagere dieren in optimale conditie zijn en al je waterparameters goed zijn, dan heb je weinig te vrezen.

Einde deel 1. Het vervolg van dit artikel kan je bekijken als je hier klikt .

Germain Leys.