Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Van zoet naar zout

Jacques van Ommen http://zeeaquarium-jh-van-ommen.nl

 

Het geschikt maken van een zoetwateraquarium voor zeewater heb ik, in mijn bijna vijftig jaren ervaring met zeewater aquaria, vele malen met succes gedaan. Ik kan dus spreken uit ervaring. In de jaren zeventig heb ik mijn eerste toenmalige zoetwater aquarium omgebouwd en in de jaren daarna ben ik dat blijven doen. Mijn ervaring heeft mij geleerd dat dit prima te doen is zelfs zonder gebruik te maken van een sump en apparatuur zoals  een eiwitafschuimer en kalkreactor, enz. mits men rekening houdt met de te houden dieren.

Regelmatig wordt mij, via mijn website www.zeeaquarium.me de vraag gesteld; Kan ik mijn zoetwater aquarium geschikt maken om als zeeaquarium te gebruiken?

Een vraag die eenvoudig met ja te beantwoorden is. Zie bovenstaand resultaat.

Maar er zit wel een maar aan vast. Het ombouwen van een aquarium van zoet naar zout is eenvoudig, maar het verzorgen van de levende have in het zeewateraquarium is een heel ander verhaal. Een zaak die nogal eens door de onbekendheid met die materie wordt onderschat. Ik vraag dan ook altijd, welke dieren wilt u verzorgen en bent u bereid een kleine studie te volgen? Ook is het zeer belangrijk om met oude rotten in het vak te praten omdat ervaring belangrijk is, eigenlijk belangrijker, dan literatuur. Sommige vragenstellers haken af wanneer ik een “korte cursus zeeaquarium dieren verzorgen” geef. Men gaat helaas vaak van het standpunt uit dat een zeeaquarium verzorgen niet veel moeilijker is dan het verzorgen van een zoetwater aquarium.

Voor die mensen die bereid zijn wat te “studeren” m.b.t. deze hobby en daarna niet afhaken wil ik via dit artikel laten zien hoe men eenvoudig het aquarium geschikt kan maken voor het zeeleven. Ik beperk me tot het technisch gedeelte en wat info zodat u kunt beslissen of u echt wel over wil stappen naar een zeewater aquarium. Dit is geen cursus zeeaquarium houden laat dat vooral duidelijk zijn. Ook wil ik hier duidelijk stellen dat men de benodigde kennis, tijd en geld om zeedieren te kunnen verzorgen niet moet onderschatten. Wilt u na het lezen van dit artikeltje en uw “studie” toch beginnen met het inrichten van een zeewater aquarium dan mag altijd bij mij aankloppen voor steun en info. Ik maak wel één uitzondering in deze. Ik wil niets te maken hebben met hebbers, (dus geen liefhebbers,) die er op uit zijn om te kunnen pronken met een volgepropt aquarium waarin de dieren creperen. Helaas zijn er veel van dat soort hebbers Ik sluit mijn artikelen dan ook meestal af met de slotzin; Wees geen hebber maar een liefhebber met respect voor het dier en de natuur in het algemeen. Met andere woorden, maak er geen veredelde goudvissenkom van en prop niet van alles en zoveel mogelijk in een aquarium. Ik zie helaas nog steeds veel hebbers die doktersvissen, keizervissen, vlindervissen en andere vissen die veel zwemruimte nodig hebben en ook vaak te groot voor het aquarium worden in hun te kleine bak houden. Deze vissen horen eigenlijk niet in een aquarium van minder dan 200 cm thuis. Eigenlijk is die bak nog te klein. Ik ken iemand die trots is op het feit dat hij 35 vissen waaronder doktersvissen en keizersvissen in een 135 cm bakje kan houden. Dit geeft m.i. aan dat je weinig gevoel voor de levende have hebt. Een smet voor onze hobby. Maar helaas legbatterijen en duizenden varkens in hokken houden waar ze niet eens kunnen lopen is net zo’n slecht voorbeeld van omgaan met levende wezens en dat gebeurt ook.

Ik heb een bak van 350 cm in onderhoud met daarin een aantal (voor veel mensen onhoudbare) vlindervissen en doktersvissen. Het gedrag van die vissen is dan heel anders dan in een goudvissenkom, minder stress, beter op kleur en het komt veel natuurlijker over. Moeilijk, of voor onhoudbaar gehouden vissen, blijken dan toch goed houdbaar te zijn. Meer ruimte is minder stress. Ze zwemmen al jaren in goede gezondheid.

Gelukkig is het heel goed mogelijk om een schitterend zeeaquarium met prachtig gekleurde vissen en koralen te houden in een klein aquarium van 160 cm tot zelfs 50 cm. Zo’n klein bakje van minder dan een meter noemen we een Nano aquarium. Een aquarium van 160 cm, de meest voorkomende maat die gebruikt wordt in de zoetwaterwereld, is voor die prachtige dokters- en vlindervissen en al die andere vissen die ruimte nodig hebben, te klein en dus niet geschikt. Deze vissen zullen net als goudvissen in een te kleine kom wel blijven leven, maar is dat nou de manier om deze hobby te bedrijven? Maar zoals gememoreerd, er zijn prima alternatieven. En vaak ook goedkoper. Veel vragenstellers willen kleurrijke vissen houden en hebben vaak weinig nagedacht voor al die andere prachtige en interessante zeedieren die ook in kleinere bakken kunnen worden gehouden. Leder (soft)koralen, ledergorgonen, garnalen heremietkreeftjes en klein blijvende anemonen zijn een paar voorbeelden van dieren die bij uitstek prima in een nanobakje kunnen worden gehouden.

In dit artikeltje wil ik me beperken tot het geschikt maken van een zoetwaterbak voor het verzorgen van zeedieren. Bent u een van die liefhebbers die wil overstappen van zoet naar zee, lees dan eerst eens het artikel dat op deze website staat. http://www.zeeaquarium-jh-van-ommen.nl/Van_zoet_naar_zee.htm

Om dit artikeltje compact te houden zal ik in sommige gevallen verwijzen naar info op het web via een link.

Oké, u bent dus een echte liefhebber en u wilt graag een prachtig gezond zeeaquarium houden.

In principe kan iedere zoetwater bak omgebouwd worden als men rekening houdt met de dieren die men wil verzorgen. Wat nu aan informatie volgt zal bij een aantal zeewater aquarianen niet worden gewaardeerd. Voor veel mensen is de zeewaterhobby een wetenschap geworden die je slechts kan uitoefenen als men gestudeerd heeft en veel geld heeft om veel dure apparatuur te kunnen kopen. Hoe meer apparatuur, toeters en bellen, hoe beter het aquarium is. Onzin, natuurlijk.

Toen ik in de jaren zeventig van de vorige eeuw (klinkt lang geleden nietwaar?) begon met deze prachtige hobby, ik had al jaren ervaring met zoetwater, konden wij ook een zeeaquarium verzorgen. Toen was er geen extra apparatuur zoals eiwitafschuimers, kalkreactoren, stromingspompen enz. te koop en moesten we ons behelpen met de middelen die toen ter onze beschikking stonden en veel zelf bouwen. Het was natuurlijk niet mogelijk die gevoelige dieren te houden die we nu wel kunnen houden o.a. dankzij al die geavanceerde apparatuur (en opgedane kennis) die tegenwoordig te koop is. Maar hoeft u niet per se moeilijk houdbare dieren in uw aquarium te hebben om mee te pronken en te laten zien hoe goed u wel niet bent, dan kan u verder lezen en uw bak geschikt maken voor de wat gemakkelijker te houden dieren. En zonder gebruik te maken van een kast vol met dure apparatuur, sump, eiwitafschuimer en/of kalkreactor, doseerpompen enz. Wel belangrijk maar voor ons doel niet nodig. Zoals gememoreerd, ook eenvoudig te houden dieren kunnen prachtig van kleur en interessant zijn en in de praktijk valt de verzorging best wel mee. Zie de afbeeldingen.

 

Kleine visjes zoals deze van ongeveer 6-7 cm zijn toch prachtig.

Deze rode anemonen met daarin in symbiose levende anemoonvisjes zijn eenvoudig te houden, ook in een wat kleinere bak. Koop wel de oranje (Nemo) visjes i.p.v. deze zwarte exemplaren. U bent dan een stuk goedkoper uit en belast het milieu minder. Deze visjes worden namelijk na gekweekt. Helaas is nakweek nog maar bij weinig aquariumvissen gelukt, maar er is duidelijk vooruitgang.

Deze “slak” kan heel snel lopen. Bekijk dit diertje maar eens heel goed

Zie:  http://zeeaquarium-jh-van-ommen.nl/de_heremietkreeft.htm

Welke zijn de aanpassingen die u moet aanbrengen om in uw zoetwater aquarium zeedieren te kunnen verzorgen.  Ik ga uit van de volgende uitgangspunten.

Goedkoop en eenvoudig, want u wilt de middelen die u nu gebruikt zoveel mogelijk opnieuw gebruiken en eerst wat ervaring opdoen voordat u gaat investeren in dure en minder eenvoudig te houden dieren.

Wanneer u later besluit een wat specialistischer aquarium met wat moeilijker houdbare dieren te gaan houden en er het geld en de tijd voor heeft dan kan u natuurlijk op een “hoger” niveau met alle u ter beschikking staande apparatuur aan het werk gaan.

Eerst even globaal een paar belangrijke begrippen.

Voor een juiste verklaring van deze begrippen zie www.Wikipedia.nl of lees goede zeeaquariumliteratuur.

Kleurtemperatuur.  Kelvin ( Ik kort het af door een K) geeft de lichtkleur aan. Warm tot koud. Hoe hoger de K- waarde hoe koeler (blauwer) het licht.(Kleurtemperatuur wordt meestal uitgedrukt in graden Kelvin (  K). Volgens de verschuivingswet van Wien neemt de golflengte van het uitgestraalde licht af met toenemende temperatuur).

Lichtspectrum. In het zeeaquarium neemt de lichtkleur richting blauw, 20.000 K, een belangrijke plaats in. Veel aquariumdieren komen uit het diepere gedeelte in zee waar de kleur rood minder aanwezig is. Onder de 10-15 meter. Dit in tegenstelling tot het zoetwater aquaria waar een warmere lichtkleur wordt gebruikt om de plantengroei te stimuleren.

Kijklicht. Het licht dat wij mensen zien. Dit is niet het licht dat onze aquariumdieren in die samenstelling nodig hebben.

Symbiose. Veel koralen leven in  symbiose met algjes, zoöxanthellen, die leven van het licht en andere dieren leven weer in symbiose met dieren.

pH. Zuurgraad van het water. Zeewater heeft een hogere pH waarde dan zoetwater.

Zoutgraad en SG. We meten de opwaartse druk van het water en daardoor kunnen we de zoutwaarde berekenen. Een andere manier om die zoutgraad te bepalen is door middel van een refractiemeter. (duurder in aanschaf)

Nitraat/nitriet. Een afvalstof die moet worden verwijderd

Wieren. Heel simpel gesteld, een soort planten.

Lagere dieren in het aquarium.(bijvoorbeeld: garnalen, zeesterren, krabben, kreeften enz…

Soft koralen. Koralen die geen of bijna geen kalk skelet opbouwen. Veel soft koralen, ook wel lederkoralen genoemd, zijn echte beginnerskoralen.

Steenkoralen. Deze koralen bouwen een kalk skelet en hebben dus kalk nodig.

Koraalzand. Dit zand bestaat voor het grootste gedeelte uit tot zand gereduceerd kalkgedeelte van steenkoralen. Wij gebruiken koraalzand omdat dit kalk bevat wat weer afgegeven kan worden aan het water om aan de behoefte aan kalk van o.a. steenkoralen te voldoen.

Kalk. Kalk is een aanduiding voor een aantal alkalische zouten van calcium.

Stroming. Vastzettende dieren in zee zijn afhankelijk van stroming, o.a. om voedsel te vangen, afvalstoffen af te voeren en zuurstof op te nemen.

Aanpassingen die moeten worden aangebracht.

Filter

Verlichting

Verwarming

Stroming.

Materialen. Plastic slangen (Weekmakers zijn giftig voor de meeste zeedieren) aluminium, koper, enz. Giftig!

Bodem.

Meetapparatuur.

Zoutgehalte.

Wieren.

Filter.

We beginnen met een zeer belangrijk onderdeel. Het filter. Zoetwater aquarianen die een planten aquarium verzorgen en regelmatig planten oogsten/uit dunnen verwijderen op die manier afvalproducten zoals nitraat en fosfaat. Het zoetwater filter wordt dan meer als een vuilfilter gebruikt. De chicliden liefhebbers gebruiken een filter dat niet alleen het vuil opvangt maar ook bacteriën herbergt om bij gebrek aan waterplanter een deel van de afvalstoffen af te breken.

In een zeewater aquarium hebben weinig mensen wieren in de bak die net als planten geoogst kunnen worden en op die manier bijdragen aan het verwijderen van nitraat en fosfaat. Wieren en algen kunnen de vastzittende lagere dieren hinderen en zelfs beschadigen. Daarom worden ze om hun nuttige eigenschappen te kunnen benutten buiten het aquarium geplaatst in een algen/wierenfilter. Met onze doelstelling voor ogen, eenvoudig en goedkoop, raad ik u aan het  VOF systeem te gebruiken. Zie http://www.zeeaquarium-jh-van-ommen.nl/het_algenwierenfilter.htm

U kunt dan uw eigen filtersysteem gebruiken als onderdeel van het te installeren VOF. We kunnen een (Eheim) potfilter van minimaal 1.000 liter per uur gebruiken met als vulling, afgestemd op de bevolking van het aquarium, een laag 50 % Siporax en 50 % grof koraalzand. Siporax is een uiterst poreus glazen buisje  en kan zeer veel aerobe en anaerobe bacteriën huisvesten die we nodig hebben. Het grof koraalzand zorgt naast de aanhechting van bacteriën ook nog voor afgifte van de benodigde kalk. Zorg wel voor een laagje watten om verstopping van het filter tegen te gaan. Deze watten maak ik maandelijks schoon. Omdat het gebruik van dit biologisch filter meestal niet afdoende is zorgen we voor een extra toevoeging/uitbreiding in de vorm van een algen/wierenfilter die net als de planten in de zoetwaterbak nitraat en fosfaat opneemt. Iedere maand de hoeveelheid wieren in de, als het goed werkt, vol gegroeide goot, tot een derde oogsten. Om deze groeisnelheid te bereiken is de stroming in het filter belangrijk. Minimaal 1.000 liter/u zorgt voor een prima groei van de wieren. Deze combinatie gebruik ik al vanaf de jaren zeventig en omdat ik hier mee begonnen ben noem ik dit systeem het VOF systeem. Het werkt niet alleen bij mijzelf uitstekend maar ook bij mijn aquaria ( tot 5 meter) die ik verzorg bij particulieren en bedrijven.) Het is nu een bekend goed werkend filtersysteem waarvan het wierengedeelte zelfs door de handel wordt verkocht. Houd er wel rekening mee dat de capaciteit van het biologisch filter van een zeeaquarium vele malen groter moet zijn dan u gewend bent van uw plantenbak. Een en ander is afhankelijk van de levende inhoud in uw aquarium. Vissen vervuilen meer dan b.v. koralen.

Wilt u extra geld uitgeven en een eiwitafschuimer gebruiken dan wordt het ook nu weer een ander verhaal. Maar we zouden het eenvoudig en goedkoop houden.

Verlichting.

Ik ga ervan uit dat u een tropisch zeeaquarium wilt gaan verzorgen.

Omdat veel eenvoudig te houden softkoralen, ledergorgonen en o.a. anemonen, die ik u hierbij wil aanraden om mee te beginnen, meer en ander licht ( lichtkleur 10.000/ 15.000 K /20.000 K ) nodig hebben dan u gebruikt boven uw zoetwater aquarium, moet u uw lichtinstallatie aanpassen.

De goedkoopste variant in aanschaf is T5 verlichting. Wil u meer euro’s spenderen m.b.t. de aanschaf maar goedkoper uit zijn in het stroomverbruik dan kunt u ook led gebruiken. Als u sterke zenuwen heeft moet u maar eens naar de prijzen van led aquariumverlichting kijken.

Ik raad u de volgende combinatie aan. Houdt u alleen vissen dan kunt u met minder lampen volstaan en andere K-waardes.. Het kijklicht is dan belangrijker.

Ik ga dus uit van de goedkope aanschaf die ik trouwens zelf ook gebruik.

1 x T5 10.000 K ( om mijn wierengoot en koralen uit de hoogste regionen van dienst te zijn), 3 x T5 15.000 K en 2 x T5 20.000 K blauw. Of als u meer lichtgevoelige koralen wilt houden dan kunt u overwegen nog een of twee T5 15.000 K /10.000 K lampen erbij te plaatsen. Verder is dit natuurlijk een persoonlijke aanrader. Ik vind deze combinatie nuttig en ook mooi om te zien. Kijklicht en groeilicht zijn dan voor mij persoonlijk in evenwicht. Via schakelklokken kunt u zorgen dat de lampen geleidelijk aangaan en weer uitgaan om stress bij de vissen te voorkomen. Een dimmer is natuurlijk beter maar we gaan van de goedkoopste variant uit. Het valt u waarschijnlijk op dat we ook blauw licht 20.000 K gebruiken. Dit heeft te maken met het feit dat veel koralen in wat dieper water leven. Dat is de zone waar het rood minder invloed heeft. Als u aan duiksport doet dan weet u dat u in die zogenaamde grijs/blauwe zone ( onder de 10/15 meter ) warm kunstlicht moet gebruiken om de kleuren te kunnen zien. U kunt ook nog een actinic buis gebruiken om sommige kleuren beter uit te laten komen. Maar pas daar mee op, u wilt toch geen kermisverlichting.

Houd rekening met de keuze van de materialen die u gebruikt voor de verlichting en de lichtkap als u die zelf maakt. Geen materialen gebruiken die niet geschikt zijn voor zeewater. Geen koper en/of aluminium. Deze materialen zijn “giftig” voor zeedieren. Ook ijzer oxideert erg snel in contact met zout water. Zoutwater dieren zijn veel gevoeliger dan de doorsnee vissen in het zoetwater aquarium.

De lengte van de TL buizen moet zo lang mogelijk zijn en de wattage zo hoog mogelijk. Dus in een twee meterbak 6 of 8 x 80 watt lampen van 156 cm en in een kleinere bak dezelfde verhouding TL-lampen met een zo lang mogelijke lengte.

De lampen ongeveer een 15/20 cm boven het water hangen om een optimaal effect te bereiken.

Zorg bij warme dagen dat er een aquariumventilator gebruikt wordt om de lampwarmte af te kunnen voeren.

En natuurlijk, heel belangrijk zorg voor veiligheid. Zout water en elektriciteit is een gevaarlijke combinatie. Gebruik ten minste een aardlekschakelaar of een scheidingstrafo en controleer die regelmatig.

Verwarming.

Verwarm het aquarium zoals u gewend bent, met voorkeur voor een titaan verwarmingselement, aangestuurd door een digitale meter. Watertemperatuur afhankelijk van de te houden dieren is 24/26 graden.

Koeling.

In de zomer kan de temperatuur te hoog oplopen. Koelen is dan noodzakelijk. Wanneer de ventilatoren in de lichtkap of de verlichtingsventilatoren het niet meer aan kunnen is een aquarium koelaggregaat nuttig. Boven de ongeveer 28 graden mag deze temperatuur niet te lang duren. (Zuurstofgehalte van het water wordt minder) Tot 30 graden gaat het nog even wanneer u een eiwitafschuimer gebruikt (wordt hier niet besproken) of flink belucht.

Stroming

Omdat vastzittende dieren zoals koralen, gorgonen, anemonen enz. niet kunnen ademen zoals bijvoorbeeld vissen, moet er een redelijke stroming in het aquarium aanwezig zijn om zuurstofrijk water aan te kunnen voeren. Deze dieren moeten ook hun afvalstoffen in het langsstromende water kunnen afgeven en voedsel kunnen vangen. De stroming mag nooit slechts van één kant komen, er ontstaan dan aan de lijzijde dode hoeken die negatief zijn voor de dieren die hun afvalstoffen kwijt willen en vers water nodig hebben om “te ademen“. Afsterven kan het gevolg zijn.

In een twee meterbak gebruik ik, om een voorbeeld te geven, twee maal een 20.000 literpomp (geen drukfout) die om en om pulserend werkt. Dit is een manier om de natuurlijke op en neer gaande stroming in zee te imiteren. U kunt ook bijvoorbeeld vier goedkopere pompen gebruiken die u via bijvoorbeeld tijdklokken aan en uit laat gaan. Dit kan misschien goedkoper zijn maar geeft meer draden en geluid. Bovendien zijn niet alle lagers van die goedkopere pompen geschikt om jarenlang aan en uit geschakeld te worden. Vraag bij aanschaf of die pompen pulserend gebruikt kunnen worden. In een kleinere bak kunt u pompen met een lagere capaciteit gebruiken, als u maar zorgt voor een lichte op en neer gaande beweging van de vastzittende dieren. Bezuinig hier niet op. Stroming is essentieel voor het in leven houden van de vastzittende dieren. In een vissenbak is de stroming van minder belang.

Voedsel

Wat dit onderwerp betreft moet u zich verdiepen in de voedselbehoefte van het dier dat u in uw aquarium wilt verzorgen. Het is een uitgebreide materie die hier niet wordt besproken.

Materialen.

Gebruik zeewaterbestendig materiaal dat niet giftig is voor uw dieren. In plastic slangen zit vaak een weekmaker. Ook die is giftig voor veel zeedieren. Gebruik dus voor zeewater goed gekeurde slangen. Ook pvc materiaal kunt u gebruiken.

Bodem.

Op de bodem van het aquarium gebruiken we koraalzand, We houden geen waterplanten (Wieren) in een zeeaquarium met uitzondering van een specialistische bak. Het koraalzand heeft in de zeewater bak voornamelijk twee functies. Het moet kalk afgeven en een substraat zijn om de benodigde bacteriën te huisvesten. (zie filtersysteem). De hoogte van de laag hangt af van de bewoners. Wilt u in het zand levende dieren verzorgen zoals bepaalde anemonen, Cerianthussen en/of zandzevende zeesterren dan heeft u een laag van minimaal 10 cm nodig. Houd er wel rekening mee dat de zandkorrel niet te klein mag zijn om zuurstofloze zones te voorkomen. Ook weer niet te grof want dan hebben de in het zand levende dieren zoals zeesterren en vissen die in het zand slapen het niet naar hun zin en kunnen beschadigd raken. Het aquariumzand dat u gebruikt in uw zoetwaterbak is niet geschikt.

Meetapparatuur.

Als u volgens het boekje wilt werken heeft u een arsenaal aan meetinstrumenten nodig. Ik zal me beperken tot die basis meetapparatuur die beslist noodzakelijk is voor het goed functioneren van het hier bespreekbare eenvoudig zeeaquarium.

De thermometer, pHmeter, Sg meter (zout), nitraatmeetsetje.

Het zeewater moet een pH waarde  (zuurgraad) hebben van ongeveer 8.0/8.2. Dit in tegenstelling tot de neutrale 7 die in veel zoetwaterbakken wordt aangehouden.

Zoutgehalte

We houden een zoutgehalte van 35 gram per liter aan. Dit  staat gelijk aan een soortelijk gewicht van 1023. (let wel, bij een temperatuur van 25 graden Celsius)

U gebruikt daarvoor als goedkoopste optie  een SG-meter in de vorm van een glazen dobber. Dat kan een glazen drijver/dobber zijn of een plastic meetbakje. Werkt met het principe van de opwaartse kracht in het water. U kunt ook duurdere meters kopen maar dat bepaalt u. Zorg ervoor dat u deze meter ijkt, dat geldt trouwens voor alle meters of koop er twee om te vergelijken.

 

 

De thermometer.

Zorg voor een goede thermometer en bezuinig hier niet op. De goedkope glazen meters wijken regelmatig af.

Wieren.

Voor het algen/wierenfilter heeft u natuurlijk wieren nodig. Vraag aan hobbygenoten om een stukje of koop het in de winkel. Meestal krijgt u als klant zijnde het wier gratis bij een aankoop. Zie verder http://www.zeeaquarium-jh-van-ommen.nl/het_algenwierenfilter.htm

Ten slotte.

Waar haal je nu de benodigde kennis vandaan?

Praat met ervaren hobbyisten die bewezen hebben, niet slechts één maar meerdere bakken met meerdere dieren jarenlang in goede gezondheid verzorgd te hebben.

Helaas zijn er veel mensen die deze prachtige hobby hebben opgegeven omdat ze eigenwijs waren of bezweken voor die adviezen die u op hoge kosten jagen of verkeerd gegeven worden door zogenaamde kenners. Op het forum kom je ook helaas veel adviezen tegen van (lief)hebbers die denken dat als ze een jaar een aquarium hebben er ook verstand van hebben. Ervaring opbouwen duurt jaren. Ik leer ook nog steeds met mijn 50 jaren ervaring. Wees ook kritisch. Niet alle literatuur geeft de juiste kennis. Denk aan verouderde boeken. Er zijn ook mensen die een tijdje een zeeaquarium verzorgen en dan artikelen of zelfs aquariumboeken schrijven zonder jarenlange ervaring opgedaan te hebben met verschillende dieren. Een boek schrijven is niet moeilijk. Je kan gebruik maken van de bestaande literatuur en van horen zeggen en op die manier en “eigen“ boek ontwerpen en zo proberen voor een expert te worden aangezien. In die boeken hoeft geen onzin te staan maar een boek schrijven na een paar jaar een aquarium verzorgd te hebben wil niet zeggen dat je dan als een autoriteit op ons hobbygebied gezien mag worden.

Val ook niet voor een titel. Ik heb een vriend die biologie gestudeerd heeft en moet lachen als mensen bij hen te rade gaan omdat ze ervan uitgaan dat hij als bioloog wel verstand moet hebben van het verzorgen van een zeeaquarium. Een marien bioloog is natuurlijk een andere zaak. Een zeeaquarium verzorgen is een specialiteit en een bioloog heeft natuurlijk wel een streepje voor door zijn algemene kennis van de biologie maar hoeft geen ervaren aquariaan te zijn.

U heeft meer aan het advies van mensen die in de praktijk hun ervaring hebben opgedaan door langere tijd meerdere aquaria goed te verzorgen met meerdere soorten dieren en bewezen hebben dat ze nu kennis van zaken hebben.

Praktijk is de beste leermeester. Praat ook niet met slechts één, maar met meerdere liefhebbers die hun sporen verdiend hebben. Daar zit de kennis door o.a. de jarenlange ervaring. Niet bij die mensen die denken verstand van zaken te hebben omdat ze een paar jaar een aquarium verzorgd hebben. Helaas zijn die ervaren mensen die in de loop der jaren hun sporen verdiend hebben dun gezaaid of lopen niet te koop met hun kennis. Word lid van een goede zeewater aquariumvereniging. Daar ontmoet je mensen met kennis van zaken en lees goede niet verouderde literatuur. Val niet voor opscheppers die graag bekend willen zijn of mensen die hun aquarium volproppen met vissen die te groot worden of meer zwemruimte nodig hebben dan u ze kan geven. Echte liefhebbers met respect voor het dier hebben de goudvissenkom in de ban gedaan.

• Het is niet mijn bedoeling om u met betrekking van dit artikeltje alle benodigde kennis te verstekken om een zeeaquarium te beginnen. Het is zeker niet wetenschappelijk geschreven. Dat was niet de bedoeling en het is er te beknopt voor. Ik heb slechts geprobeerd een antwoord op de vraag te geven of een zoetwateraquarium gebruikt kan worden om zeedieren te houden zonder al te veel kosten te maken.

• Dat kan dus, maar, als u goed gelezen heeft, niet zonder meer. U zult toch wat euro’s moeten investeren. Eigenlijk komt het hierop neer. Het gelijmde (zoetwater)aquarium is te gebruiken (maar wanneer het een oude bak is ???) en misschien het filter (met een aangepaste inhoud) ook. Maar de verlichting zal moeten worden aangepast en worden uitgebreid en er moeten stromingspompen worden aangeschaft. De prijzen van de levende have zijn een stuk hoger. Al met al het kan eenvoudig en goedkoop maar het zal toch een financiële bijdrage kosten. Kijk maar eens naar de prijzen van de spullen die u zult moeten aanschaffen. Hoe groter het aquarium hoe hoger de (aanschaf)kosten,

Wanneer u toch wilt overstappen van zoet naar zout, begin dan met vissen. Deze dieren zijn over het algemeen het minst gevoelig voor wat minder goede waterwaarden. Een paar softkoralen en wat gorgoontjes erbij als alles goed gaat, misschien ook nog zo’n prachtige oranje/rode tepelanemoon met een paar anemoonvisjes en u heeft een prachtig zeeaquarium. Wel regelmatig metingen doen en op tijd de wieren oogsten. Ik wens u veel succes met deze fantastische hobby, maar, Wees geen hebber maar een liefhebber met respect voor dieren en de natuur in het algemeen.

Dit artikeltje is geschreven door een liefhebber die na 50 jaar ervaring met tientallen bakken en vele soorten dieren nog steeds bijleert.

Jacques van Ommen

Extra info.

Calcium
Het skelet van steenkoralen bestaat uit calciumcarbonaat. Calcium is in hoge mate aanwezig in het zeewater en van cruciaal belang voor onze koralen.. Het calciumgehalte in tropisch zeewater is ongeveer 430/450 mg per liter. Je kan dat testen door middel van in de handel te koop zijnde meetsets en meetapparatuur. Om dit gehalte te bereiken en/of te houden gebruiken we een zogenaamde kalkreactor of een toevoeging. Wilt u veel steenkoralen houden, dan zal een dergelijke reactor of toevoeging noodzakelijk zijn.

kH

De hoeveelheid carbonaat wordt weergegeven in kH. De kH waarde in het zeeaquarium rond de 8 houden. Lager dan 8 , dan zal de pH waarde gaan dalen.

pH

De juiste pH waarde is van levensbelang voor alle levende have in uw aquarium. Een waarde is het mooiste rond de 8,3 pH. Waar je echt goed op moet letten.

De pH waarde wordt gemeten op een logaritmische schaal. Dat wil zeggen dat elk punt op die schaal staat voor een factor 10!!!! Een pH waarde van bijvoorbeeld 7 is dus 10x zo zuur als 8. Ga je naar een pH van 5 dan is het dus 1000  maal zuurder. Dit houdt dus in dat een kleine afwijking van de waardes een groot gevolg kan hebben voor het aquariumleven.

Gemiddelde waardes.:

Zoutgehalte 1021 en 1025 mg/l
Ammoniak (NH4) 0 mg/l
Nitriet (NO2) 0 mg/l
Nitraat (NO3) <10 mg/l
Zuurgraad (pH) 7,4 en 8,5
Hardheid (kH) 5 en de 11
Fosfaat (PO4) <0,1 mg/l
Calcium (Ca2+) 430 tot 450 mg/l
Magnesium (Mg2+) 1300 mg/l
Strontium (Sr2+) 10 mg/l
Jodium (I) 0,06 mg/l

Hoewel meerdere waarden gemeten moeten worden kunt u voor dit besproken aquarium om te beginnen volstaan met een SG-meter, een temperatuurmeter, een pH-meter en een meetset om nitraat te meten. Het is niet volgens de regels en echt minimaal maar ik (en niet alleen ik) werk al vanaf mijn beginperiode op deze “minimale” manier. Vissen en de overige dieren die ik u aanraad voor dit aquarium kunnen heel wat hebben en u hoeft niet bang te zijn dat dit levens gaat kosten wanner u slechts deze vier metingen uitvoert. Maar als een andere zeewater aquariaan u vertelt dat u meer moet meten dan zeg ik u dat het inderdaad beter is zoveel mogelijk te meten want Meten is Weten,

Water.

We houden het eenvoudig dus we kopen in de winkel een zak of een emmer “zeezout”. U kunt ook natuurlijk zeewater gebruiken maar daar zijn nadelen aan verbonden zoals het afwijkend zoutgehalte, vervuiling en het meenemen van parasieten. Wanneer u dat water filtert is het natuurlijk prima te gebruiken en ook om een nieuw aquarium te enten wanneer u geen natuurlijk zeewater gebruikt.

U heeft uw SG- meter nodig om het zoutgehalte van het door u aan te maken zeewater te bepalen. Ik gebruik zout dat qua prijs in het midden ligt. Rond de 60 euro voor 25 kg. Ik gebruik geen osmosewater.

Ziet u de afwijkingen? 23 graden,27 graden en 24 graden. IJken van alle  meters is zeer belangrijk.

Wanneer u goed kijkt dan ziet u de stromingspomp achter een gorgoontak verstopt en er onder nog een stromingspomp waarvan alleen de uitlaat te zien is.

Deze SG meter is een drijvende dobber die de temperatuur aangeeft en de opwaartse druk van het water. Het groene gedeelte moet voor ongeveer de helft uit het water steken.

 

Deze dieren (Cerianthus) zijn ook eenvoudig te houden. Zie http://zeeaquarium-jh-van-ommen.nl/Cerianthus%20in%20mijn%20aq.htm

In een ( vuile ) bak onder weinig licht en in een minstens 10 cm zandlaag kunt u ook deze Cerianthus verzorgen. Ik heb exemplaren van meer rond de twintig jaren oud. Eenvoudig te houden maar net als bij zoveel zeedieren het geval is, niet alle dieren kunnen bij elkaar worden gehouden. Ook dat is een groot verschil met het zoetwateraquarium.

Ook deze zwartwitte visjes die mijn vrouw aan het voeren is blijven klein en zijn echte beginnersvissen.

Deze gele en groene lederkoralen hebben licht nodig en zijn sterke softkoralen om mee te beginnen.

Evenals deze bruine ledergorgonen. Ook prima om mee te beginnen. U kunt als alles een tijdje goed draait ook deze paarse steenkoraal eens proberen.

Roodwier en daaronder een groenwier in mijn gemengde bak.

 

Een voorbeeld van een stromingspomp.

Deze poetsgarnalen zijn ook prima in een kleinere bak te verzorgen.

Een van de goedkoopste visjes. Blijven klein maar moeten in een schooltje worden gehouden.

Hoe mooi kan een nanobakje zijn.

Klik op onderstaande tekst om het artikel te downloaden

Schoonmaken of schoonhouden?

Welke temperatuur geeft nu de juiste waarde aan?

Tekst en foto's: Jacques van Ommen (www.zeeaquarium.me)

We meten allemaal de watertemperatuur in ons aquarium. Maar meten we wel de juiste temperatuur? En maakt een graad of twee/drie verschil eigenlijk wel wat uit? Je hoort regelmatig berichten dat de zeewatertemperatuur een graadje stijgt en dat dit negatieve gevolgen heeft voor onder andere de koraalgroei. Gelden deze negatieve gevolgen ook voor de bewoners van ons aquarium met name als we willen gaan kweken? Deze vragen stel ik mijzelf regelmatig wanneer ik weer een verschil op de meters zie staan.

   

   
  Digitale temperatuurmeters

Wanneer ik een aquariumwinkel bezoek kan ik het niet laten om even naar de temperatuurmeters te kijken. Moet u ook eens doen. Niet alle meters geven dezelfde temperatuur aan en dat komt niet omdat de ene meter bovenop de andere meter hangt of ligt. Ook naast elkaar opgehangen zie je soms een duidelijk verschil. Heb ik een nieuwe meter nodig dan pak ik er een drietal uit het schap en vergelijk ze. Ik koop dan een van de drie meters die dezelfde temperatuur aangeeft als een of twee van die andere in de hoop dat ik op die manier een goede meter koop. Maar is dat wel de juiste manier om een goede betaalbare aquariumtemperatuurmeter te kopen? Of moet je gewoon niet bezuinigen op de prijs? Er zijn ook digitale temperatuurmeters in de handel die men kan ijken. Sommige digitale meters hebben een speling van een halve tot twee graden. Houd bij aanschaf ven een meter rekening met deze factoren en geef wat meer geld uit als de juiste temperatuur belangrijk is.

  23 1/2, 27 of 24 1/2 graden?

Wanneer ijs overgaat in vloeibare materie (water), moet de temperatuurmeter 0 graden aangeven. Zo ijk ik mijn meters. De grootste verschillen constateer ik bij thermometers ingebouwd in de soortelijk gewicht-meters die gebruikt worden in zeeaquaria om het zoutgehalte te bepalen Het lijkt erop dat de temperatuurmeters in deze soortelijk gewicht-meters niet altijd even zorgvuldig zijn aangebracht of dat de schaalverdeling iets is verschoven.

In de praktijk ben ik eens een negatief effect tegen gekomen met betrekking tot de watertemperatuur. Ik houd mijn watertemperatuur op 24/25 graden. Dat kan een graadje hoger of lager uitvallen. Dag/nacht. Toen ik een nieuwe temperatuurmeter moest aanschaffen, (de oude was gevallen en derhalve niet meer bruikbaar), zag ik later, ik ben een slordige meter, dat deze meter tegen de 27 graden aangaf in plaats van 25 graden. Ik had in het verleden wel eens een pomp vervangen en een lamp. Wellicht was dat de oorzaak. De temperatuur maar wat lager afgesteld. Weer wat later merkte ik dat enkele anemonen er minder uit gingen staan. Ze hadden het duidelijk niet naar hun zin. Mensen die mij kennen weten dat ik de gouden regel, meten is weten, met voeten treedt en nu kreeg ik uiteindelijk het negatieve resultaat van mijn eigenwijze luiheid te zien. Ik ging meten. Ook mijn soortelijk gewicht. Toen zag ik op de soortelijk gewicht-meter, die ook voorzien was van een temperatuurmeter, dat de watertemperatuur volgens die meter 24 graden was. Natuurlijk ‘s nachts een graadje lager. Zou dit misschien de oorzaak zijn? Nog een temperatuurmeter erbij gehaald. Die gaf rond de 24/25 graden aan. Dus de watertemperatuur werd twee graden verhoogd. Een paar weken later was het resultaat al te zien, de anemonen stonden weer prima uit. Ik weet niet voor honderd procent of de temperatuur de oorzaak is geweest maar ik heb geen andere veranderingen aangebracht, slechts het water twee graden warmer gemaakt.
Nu hoor ik u denken, bij mij is de watertemperatuur in de zomer ook een paar graden hoger en afgezien van misschien wat paarse flap, geen problemen. Maar met alle respect wil ik toch beweren dat van 26 naar 28 of 25 naar 27 niet zo’n grote impact heeft als van 25 naar 23 graden. 24/25 graden watertemperatuur is balanceren op het uiterste voor wat op de langere duur betreft en de gevoeligheid van sommige dieren.
Ik verzorg natuurlijk in mijn privé aquarium alleen die dieren die de temperatuur van rond de 24/25 graden goed kunnen verdragen. Mijn aquarium is qua bezetting aan haar maximum en om geen zuurstofprobleem te krijgen houd ik de watertemperatuur zo laag mogelijk. Mijn (tapijt)anemonen en vooral mijn Cerianthussen voelen zich daar zeer wel bij.

Wat is nu de moraal van het verhaal?
Meten is weten en goede meters zijn heel belangrijk zo niet onontbeerlijk. Bezuinig dus niet op meters en controleer ook regelmatig de meters. IJken is geen onnodige bezigheid.

Mechanische filtratie

Door Germain Leys

In de oorlog tegen detritus is mechanische filtratie de eerste verdedigingslinie tegen verslechterende waterkwaliteit in een zeeaquarium.
We hebben tegenwoordig zeer effectieve eiwitafschuimers, maar mechanische basisfiltratie is nog steeds één van de onmisbare pijlers van waterbehandeling in het rifaquarium. We hebben verschillende soorten mechanische ter beschikking.
Mechanische filtratie was een van de centrale methoden voor waterbehandeling in de vroege dagen van de hobby van het zeeaquarium. Later kwamen er andere processen en apparatuur bij, bijvoorbeeld eiwitafschuiming en biopelletfilters, die ook opgelost organisch afval kunnen verwijderen, maar zelfs vandaag blijft mechanische filtratie één van de belangrijkste elementen van waterbehandeling. Het is een belangrijk doel voor alle aquarianen om niet opgegeten voedsel, dierlijk afval, slijm, puin, afval en ander zichtbaar “vuil” snel uit het aquarium te krijgen, voordat het kan bederven en het water kan vervuilen.

D&D ClariSea SK 5000 auto

FILTERCARTRIDGES
Er is de laatste tijd veel veranderd in de filtermethoden, aangezien hier een technische evolutie heeft plaatsgevonden, analoog aan alle andere aspecten van apparatuur zoals verlichting of meetinstrumenten. Twee decennia geleden was het gebruikelijk dat een mechanisch filter (regelmatig gereinigd) werd geïnstalleerd aan de bovenstroomse zijde van de retourpomp in de sump of als een klein filter dat werd bevestigd aan de inlaat van een pomp. Simpel en effectief.

  Tegenwoordig zijn de double cone eiwitafschuimers aan het opkomen. Hier de Royal Exclusiv Bubble King Double Cone 300 met Red Dragon X/DC24V voor aquaria van 1.000 tot 2.000 liter.

 
  Links een rol filtervlies dat dient als een nitraatfabriek - mechanische filtratie op zijn slechtst.
  Rechts Tunze E-jet filter cartridge. Hier worden nitraten in opgeslagen door de werking van de bacterën. Een slechte mechanische filtering.

Dit had echter enkele nadelen, aangezien het filtermedium steeds vuiler werd en verstopt raakt, tenzij het regelmatig wordt schoongemaakt of vervangen. Als het medium een grote rol filtervlies was die vaak maanden achter elkaar bleef liggen, bouwde zich een massa afval op en was er een ongewenste afgifte van nitraat als gevolg van bacteriële kolonisatie. Voor de pomp was het resultaat geleidelijk zwakkere pompuitstroomprestaties, en het water aan de inlaatzijde van de pomp werd onderworpen aan negatieve druk en ontgast. Met regelmatige en steeds kortere tussenpozen kwam er een golf van luchtbellen uit de pomp en verspreidde zich door het aquarium, gevolgd door nog een golf voordat de eerste bellen allemaal aan het wateroppervlak waren verdwenen.

GAFZAKKEN

 
  Gafzakken zijn gemakkelijk te onderhouden en worden aangedreven door de zwaartekracht, waarbij het water naar beneden in een opvangbak stroomt.aangedreven door de zwaartekracht, waarbij het water naar beneden in een opvangbak stroomt.

De volgende stap in de evolutie van mechanische filtratie was de gafzak of filtersok, meestal geïnstalleerd in de sump onder een neerwaartse afvoerleiding. Deze zakvormige gaasunit reinigt het circulerende water in zijn geheel. Er vindt geen ontgassing plaats, aangezien de filtratie niet wordt uitgevoerd door pompaanzuiging of -druk, maar door zwaartekracht. Beschouw het als zwaartekrachtfiltratie.
Een nadeel is dat het waterpeil in de gafzak geleidelijk stijgt door toenemende verstopping van de poriën, waardoor het water uiteindelijk overstroomt als het filter niet wordt schoongemaakt. En een ander negatief punt is natuurlijk dat je de gafzak regelmatig moet vervangen of handmatig moet schoonmaken, niet in de laatste plaats omdat het bacteriën weer ruimte geeft om te koloniseren en het gehalte aan opgeloste organische stoffen te verhogen. De meeste aquarianen streven ernaar om hun gafzakken minstens één keer per week schoon te maken.

FILTERS MET ROLFLEECE
De volgende stap in de evolutie van mechanische filtratie is het filter met een opgerold vlies, ook wel het vliesfilter genoemd. Het principe van zwaartekrachtfiltratie blijft behouden, maar het vuile filtermateriaal wordt automatisch uit het water verwijderd, wat niet alleen handiger is, maar vooral de deeltjes van niet opgegeten voedsel en ander afval worden binnen een bepaald tijdvenster uit het water verwijderd.
Uiteindelijk is mechanische filtratie altijd alleen effectief als het filtraat het water verlaat, aangezien het tot die tijd onderhevig is aan bacteriële afbraak en bederfprocessen. Het tweeledige doel van mechanische filtratie is immers om het water helder en vrij van vuil te houden en de biologische belasting te verminderen om verrijking van voedingsstoffen te voorkomen. Voor alle duidelijkheid: bacteriën in een zeeaquarium zullen en zouden constant schadelijke ammoniak moeten afbreken en nitriet omzetten in meer goedaardige nitraat, maar door het grootste deel van de vaste afvalstoffen snel uit het systeem te krijgen, verwijderen we de belangrijkste bron van overtollige nitraten.

 
  Links: Theiling Rollermat Compact 1 vliesfilter
  Rechts: Vervangvlies voor Theiling Rollermat Compact 1 vliesfilter
  De Theiling Compact Rollermat Filter wordt gevoed door zwaartekracht afvoer, midden, vanuit het aquarium erboven. De vliesrol is 11 m lang en gaat tot drie maanden mee tussen de wisselingen. Nieuwe opgerolde vliesfilters automatiseren de verwijdering van filtraat uit de waterkringloop door schone vlies- of papiermedia naar voren te brengen wanneer afval zich ophoopt en de waterstroom vertraagt. De vervuilde rol moet inderdaad worden verwijderd en de nieuwe rol moet periodiek worden geïnstalleerd, maar dagelijkse en wekelijkse taken zijn geëlimineerd.

Terwijl de eerste vliesfilters, oorspronkelijk afkomstig uit de zoetwatervijverhandel, erg omvangrijk waren, zijn de nieuwste automatische rolmodellen, speciaal ontwikkeld voor de zeewater aquariumhobby, zo slank en klein dat ze gemakkelijk in een kleine sump kunnen worden ondergebracht.
Je kunt ze eenvoudig aan de afvoerpijp koppelen om het aquariumwater in de opvangbak te brengen. Dit betekent dat er geen extra pomp nodig is om het filter te laten werken, wat niet alleen elektriciteit bespaart, maar ook ongewenste warmte in het warme seizoen vermijdt, aangezien deze pompen normaal gekoeld worden door het medium dat ze transporteren en dus verwarmen. De rol vlies moet enkel met lange tussenpozen worden vervangen, afhankelijk van de hoeveelheid vuil in het aquarium, bijvoorbeeld om de twee maanden.

  De Filtertronic is het nieuwste product van Focustronic In oktober 2020 konden we al een foto ervan bekijken. Het bedrijf heeft eerder al een reputatie opgebouwd met producten als de Alkatronic, Dosetronic,Mastertronic en de Solartronic.    Nu voegt de Filtertronic zich bij de Mastertronic producten. Wanneer het op de markt gaat komen is nog niet duidelijk.Focustronic ontwierp de Filtertronic om het maximale mogelijk te maken met een minimale grootte, in feite door de nieuwe en gebruikte rollen bijna op elkaar te stapelen om ruimte te besparen. De unieke oriëntatie van het Focustronic automatische filterrolontwerp stelt de Filtertronic in staat om tot 7.000 liter water per uur te laten passeren, met kleinere afmetingen dus om gemakkelijker in de sump te kunnen passen. De filter kan ook op de Mastertronic aangesloten worden zodat hij automatisch kan stoppen zou het water te zuiver worden.

Welke van deze drie fundamenteel verschillende filtratiemethoden, filterpatroon, filterzak of vliesfilter, u gebruikt, is aan u, aangezien ze allemaal effectief zijn. Het belangrijkste verschil zit in het gemak, omdat, zoals gezegd, mechanische filtratie alleen nuttig is op het moment dat we het zwevende materiaal uit het water verwijderen. Als we nalatig zijn, kan het filter zelfs een negatief effect hebben, omdat het stoffen in het systeem vasthoudt die onderhevig zijn aan bacteriële afbraakprocessen die het water biologisch vervuilen.
Dus als je het filtermateriaal niet dagelijks of wekelijks wilt reinigen of vervangen, kun je dit werk delegeren aan een opgerolde vliesfilter en zo het proces automatiseren.

HANDMATIGE REINIGING
Ten slotte komen we naar periodieke schoonmaaksessies, wanneer de aquariaan de mouwen oprolt en aanvalt met sifons, grindstofzuigers en pompen om vuil uit het substraat en van binnenuit het levend steen en koraalkolonies te spoelen zodat het kan worden gefilterd of verwijderd bij een waterverversing. Sommige hobbyisten vergelijken deze verstorende gebeurtenissen met een tyfoon die een rif raakt en allerlei soorten afval uit verborgen nissen schuurt die normaal niet worden aangeraakt door stromingen in het aquarium. Onnodig te zeggen dat deze sessies moeten plaatsvinden voordat mechanische filters worden gereinigd, omdat ze er meestal in slagen om aanzienlijke hoeveelheden afval uit het systeem te verwijderen. Sommige aquarianen gebruiken aanvullende mechanische filterapparaten (filterbussen, externe vacuümapparaten, diatomeeënfilters) voor periodiek mechanisch veegwerk.

Er wordt vaak beweerd dat mechanische filtratie overbodig of zelfs contraproductief is in een goed draaiend rifaquarium, aangezien de koralen filtervoeders zijn die gesuspendeerd materiaal moeten opnemen. Dit negeert echter het feit dat een koraalrif in de natuur constant wordt weggespoeld van afval door getijden en stromingen. In de beslotenheid van een aquarium, zelfs in een groot huisaquarium, kan de hoeveelheid gegenereerd puin geleidelijk het vermogen van het systeem om het te verwerken overweldigen. Het in evenwicht brengen van de behoeften van filtervoeders en de functionerende mechanische filtratie in een zeeaquarium is niet altijd eenvoudig, maar het afval uit onze systemen halen is een eerste, allerbelangrijkste stap naar succes op lange termijn met een in glas gevangen rif.